اثرات فعال شدن مکانیزم ماشه بر بازار بورس تهران چیست؟

براساس گزارشی از نبض بورس، فعالان اقتصادی همواره به دنبال مدیریت منابع مالی خود به گونه‌ای هستند که تعادل بین بازده و ریسک‌هایی که متحمل می‌شوند برقرار گردد. نحوه تخصیص سرمایه به بازارهای مختلفی نظیر سهام، طلا، دلار و حتی نگهداری نقدی به میزان تحمل ریسک و شرایط بازار بستگی دارد. سرمایه‌گذاران با تجربه با متنوع‌سازی ترکیب دارایی‌های خود، به کاهش قابل توجهی در ضرر پرتفوی خود و تضمین سودآوری آتی دست پیدا می‌کنند. با این وجود، برخی ریسک‌ها غیرقابل اجتناب هستند و نمی‌توان با تنوع بخشی کاهش داد، همانند تحریم‌های اقتصادی. عدم قطعیت که از شرایط خارجی ناشی می‌شود و بر تمام بازارها تأثیرگذار است، به عنوان ریسک سیستماتیک شناخته می‌شود. طرح مکانیزم ماشه، حتی پیش از اینکه به طور قطعی پیاده‌سازی شود، به عنوان ریسک سیستماتیک سیاسی تأثیر منفی بر بازارهای مالی و به ویژه بورس تهران گذاشته است. در ادامه، نبض بورس با توضیحات دقیقی درباره مکانیزم ماشه و تأثیر آن بر بازار سرمایه، دیدی روشن برای فعالان این حوزه فراهم می‌آورد.

مکانیزم ماشه چیست و چگونه بر اقتصاد ایران فشاری وارد می‌کند؟

مکانیزم ماشه به تحریم‌های مالی، بانکی، و همچنین ممنوعیت فروش نفت و انرژی اشاره دارد و بزرگترین خطری سیستماتیک به شمار می‌آید. پایداری اقتصاد ایران به درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت وابسته است و مواجهه با تحریم ضربه‌ای سنگین به بازارهای مالی وارد می‌کند و در ادامه بر متغیرهای کلان و خرد اقتصادی چون افزایش نرخ تورم، کاهش صادرات و واردات، افت سودآوری شرکت‌ها و کاهش تولید تأثیر می‌گذارد. عدم قطعیت، آشفتگی مالی و تورمی که به دنبال کسری بودجه دولت شکل می‌گیرد، به نوبه خود موجب کاهش سرمایه‌گذاری و رکود تولید می‌شود. افراد برای حفظ ارزش دارایی‌های خود، سرمایه را از بازار سهام که موتور محرک اقتصاد محسوب می‌شود، خارج کرده و به دارایی‌های مطمئن‌تری مانند طلا منتقل می‌کنند. همچنین، تحریم‌ها و نوسانات نرخ ارز نیز ضمن ایجاد رفتارهای جمعی در بازار سهام، به‌طور علمی توسط نبض بورس مورد بررسی قرار گرفته است.

مکانیزم ماشه و رکود در بازار بورس تهران

بی‌ثباتی در بازار بورس به واسطه مکانیزم ماشه می‌تواند به دو دیدگاه قائل باشد: شوک به صنایع و جابجایی دارایی.

شوک به صنایع: بورس تهران به صنایع و شرکت‌های متنوعی تعلق دارد که هر کدام سهمی از ارزش معاملات و حجم بازار را تشکیل می‌دهند. شرکت‌های بزرگ بورسی که نمایانگر بازار سرمایه به شمار می‌آیند، به عنوان نشانه‌ای برای جذابیت و پیش‌بینی شاخص بازار عمل می‌کنند. طبق گزارش نبض بورس، بزرگترین شرکت‌های بورسی شامل هلدینگ خلیج فارس، فولاد مبارکه اصفهان، شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر، صنایع مس ایران، پتروشیمی پارس، سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تأمین.

با بررسی دقیق‌تر این شرکت‌ها، دو نکته اساسی به چشم می‌خورد:

نخست) این شرکت‌ها ساختار نیمه دولتی دارند و دوم) منبع اصلی درآمد ارزی کشور از طریق صادرات تامین می‌شود.

مکانیزم ماشه با ایجاد محدودیت در صادرات محصولات نفتی و اختلال در سیستم بانکی برای انتقال ارز، شوکی بزرگ به سودآوری و ارزش سهام شرکت‌های صادراتی وارد می‌سازد. زمانی که ارزش سهام شرکت‌های برجسته بورس در حال کاهش باشد، این موضوع سیگنالی برای رکود و افت بازدهی به کل بازار می‌فرستد. علاوه بر این، آقای بیات در پژوهش خود نشان داده است که شرکت‌های بورسی دولتی آسیب بیشتری از ریسک سیستماتیک می‌بینند.

جابجایی دارایی: در شرایط اقتصادی متلاطم و بی‌ثباتی سیاسی، افراد تمایل دارند تا دارایی‌های خود را به سمت دارایی‌های امن و با قابلیت نقدشوندگی بالا مانند طلا یا ارز منتقل کنند و سهم کمتری به سهام اختصاص دهند. مکانیزم ماشه که با هدف تشدید فشار اقتصادی طراحی شده است، در صورت اجرا باعث خروج سهامداران حقیقی و حقوقی شده و انتظار می‌رود که قیمت طلا و دلار افزایش یابد.

در نهایت، از منظر سیاسی، اگر روند مذاکرات و چشم‌انداز توافق‌های بین‌المللی روشن شود، بورس می‌تواند رشد کند، زیرا این امر به عنوان نشانه‌ای از ثبات و اطمینان در اقتصاد کلان محسوب می‌شود.