دستاورد پژوهشگر ایرانی: واکسن تک دوزی در زمان تولد قادر به ارائه ایمنی پایدار در برابر HIV است
پیشرفت‌های علم پزشکی در هر روز ما را به دنیای جدیدی هدایت می‌کند. در دهه ۱۹۸۰، ابتلا به ویروس نقص ایمنی انسانی یا اچ‌آی‌وی (HIV) به معنای پایان حیات بود. اما با گذشت زمان و تحقیقات عمیق، درمان‌های نوین به دست آمد و اکنون افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی می‌توانند زندگی‌ای طولانی و سالم داشته باشند، و حتی در مواردی، افراد به‌طور کامل درمان شده‌اند. به تازگی، مطالعه‌ای جدید ادعا می‌کند که واکسن اچ‌آی‌وی نیز سرانجام به عرصه آمده است.
مقاله‌ی علمی از پژوهشگران با این عبارت آغاز می‌شود: «با وجود پیشرفت‌های زیادی که در زمینه پیشگیری از اچ‌آی‌وی-۱ حاصل شده، شیوع انتقال عمودی همچنان چالش بزرگی برای کشورهای در حال توسعه است.» به واقع، اگرچه اصلی‌ترین روش‌های انتقال اچ‌آی‌وی ناشی از فعالیت‌های جنسی بدون محافظت یا استفاده مشترک از سوزن هستند، ولی انتقال عمودی که به معنای سرایت ویروس از مادر به فرزند در زمان بارداری، زایمان یا شیردهی است، موجب ابتلای بیش از ۱۰۰هزار کودک به این ویروس در هر سال می‌باشد.
با وجود آسیب‌پذیری نوزادان، در رابطه با درمان بیماری‌ها، آن‌ها یک امتیاز خاص دارند: سیستم ایمنی نوزادان به طور منحصر به فرد می‌تواند در چند هفته اول زندگی از طریق درمان‌های خاص شکل بگیرد. پژوهشگران بر این باورند که شاید یک دوز زودهنگام از آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده‌ی وسیع‌الطیف (پروتئین‌هایی که به‌تازگی در درمان و پیشگیری از اچ‌آی‌وی امیدوارکننده بوده‌اند) قادر باشد که ایمنی پایدار در برابر این بیماری را در زمان نوزادی ایجاد کند.
شیوع اچ‌آی‌وی از مادر به نوزاد، موجب ابتلای بیش از ۱۰۰هزار کودک به این ویروس در هر سال است
باید تأکید کرد که این روش جدید در حال حاضر فقط در آزمایشات بر روی حیوانات انجام شده است. این پژوهش روی 9 نوزاد میمون از نوع رزوس صورت گرفت که در برابر ویروسی نزدیک به اچ‌آی‌وی به نام ویروس نقص ایمنی میمون-انسان (SHIV) آسیب‌پذیر بودند. در این آزمایش، نوزادان میمون دوزی از آنتی‌بادی را طی بیست و چهار ساعت اول پس از تولد دریافت کردند. هدف این بود که بدن آن‌ها بتواند خود به تولید طبیعی همین آنتی‌بادی‌ها بپردازد.
نتایج اولیه خوشایند بود. دو هفته پس از درمان، نشانه‌هایی از آنتی‌بادی در خون میمون‌ها مشاهده شد. تا هفته بیستم، بدن آن‌ها خود به تولید آنتی‌بادی‌ها پرداخت. به منظور ارزیابی دوام این ایمنی، پژوهشگران یک سناریو شبیه‌سازی‌شده از انتقال ویروس از طریق شیر مادر را طراحی کردند: آن‌ها به میمون‌ها دوزهای افزایشی از SHIV را وارد کردند. نتیجه شگفت‌انگیز بود؛ میمون‌هایی که درمان نشده بودند به ویروس آلوده شدند، اما میمون‌هایی که فقط همان یک بار تزریق را دریافت کرده بودند، حتی پس از تماس با ویروس خالص، سالم باقی ماندند.
بیشتر بخوانید
احتمالاً مهم‌ترین نکته این است که تنها یک بار تزریق کافی بوده است. این نکته از نظر اجرایی در کشورهای با درآمد پایین بسیار حائز اهمیت است. درمان‌های معمول با آنتی‌بادی‌ها نیازمند تزریق‌های مکرر و مراقبت‌های مداوم است که در بسیاری از مناطق پرخطر قابل انجام نیست. اما این رویکرد جدید در ساعات اولیه زندگی، هنگامی که مادر و نوزاد معمولاً در مراکز درمانی هستند، قابل اجرا است و نیازی به تکرار ندارد.
دکتر امیر اردشیر، استاد دانشگاه تولین و نویسنده اصلی این مقاله، درباره‌ی مزایای این روش می‌گوید: «این رویکرد یک‌مرحله‌ای است و به‌دقت با زمان‌هایی هم‌راستا شده که مادران به کلینیک‌ها مراجعه می‌کنند. اگر درمان نزدیک به زمان زایمان انجام شود، سیستم ایمنی نوزاد به‌خوبی آن را پذیرفته و به‌عنوان بخشی از بدن خود شناسایی می‌کند.»
با وجود این دستاورد تازه، هنوز برای دستیابی به واکسنی همگانی برای انسان، فاصله‌ی زیادی باقی مانده است. این پژوهش تنها بر روی ۹ میمون انجام شده و فقط یک نوع اچ‌آی‌وی مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین تولید آنتی‌بادی‌ها توسط بدن این حیوانات به‌طور مستقیم اندازه‌گیری نشده، بلکه از روی شواهد غیرمستقیم ارزیابی شده است. بعلاوه، نیاز است به تفاوت‌های فراوان در رشد و ساختار فیزیولوژیکی میان انسان و میمون‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
با این حال، این یافته‌ی نویدبخش یک نقطه عطف حیاتی در مسیر توسعه واکسن اچ‌آی‌وی تلقی می‌شود. اگر این روش در آزمایش‌های انسانی نیز نتیجه بخش باشد و به شکل کم‌هزینه‌ای در کشورهای کم‌درآمد اجرا گردد، ممکن است هر ساله جان صدها هزار کودک نجات یابد.
اردشیر اشاره می‌کند: «هر روز تقریباً ۳۰۰ کودک به اچ‌آی‌وی مبتلا می‌شوند. این رویکرد می‌تواند نوزادان را در آسیب‌پذیرترین مرحله زندگی‌شان در برابر این ویروس ایمن نگه‌دارد.» او در پایان می‌افزاید که حتی ۱۰ سال پیش، هیچ‌کس تصور نمی‌کرد که توسعه واكسنی برای اچ‌آی‌وی امکان‌پذیر باشد. اما امروز، تمامی ابزارهای لازم برای مبارزه با اچ‌آی‌وی در دسترس داریم.»
این مطالعه در نشریه نیچر منتشر شده است.
