سرمایه‌گذاری استراتژیک در صنعت پتروشیمی/ ایجاد ارزش افزوده از طریق همکاری‌های داخلی و بین‌المللی
براساس اطلاعات منتشرشده از خبرگزاری خبرآنلاین، سال ۱۴۰۴ می‌تواند به‌عنوان یک نقطه عطف در روند گسترش صنعت پتروشیمی ایران قلمداد شود. در این سال، چندین طرح پتروشیمی وارد چرخه تولید خواهند شد و اهمیت این صنعت در زمینه صادرات غیرنفتی، تأمین ارز، ایجاد اشتغال و تولید ارزش افزوده به‌وضوح مشاهده خواهد شد. با این وجود، صنعت پتروشیمی متاثر از چالش‌های مختلفی از جمله تحریم‌های بین‌المللی و کمبود منابع ارزی قرار دارد که نیاز به راهکارهای متنوع جهت جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی را دوچندان می‌کند.
چشم‌انداز صنعت پتروشیمی بر اساس توسعه زنجیره ارزش و اجرای طرح‌های برنامه هفتم توسعه بنا شده است، به‌طوری‌که با جلب مشارکت عمومی و همکاری شرکای خارجی، گام‌های مؤثری به‌سوی رشد این صنعت برداشته خواهد شد. به همین دلیل، در یک صبح گرم تابستانی به گفت‌وگو با حمیدرضا عجمی، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی نشستیم تا از برنامه‌های جذب سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی و چالش‌ها و راهکارهای آن اطلاعات بیشتری کسب کنیم. او با روحیه‌ای شاداب و لبخندی دوستانه، فضای گفت‌وگو را به سمت صمیمیت هدایت کرد تا به سوالات ما پاسخ دهد.
عجمی به این نکته اشاره می‌کند که صنعت پتروشیمی یکی از ارکان امنیت ملی به‌شمار می‌آید و توسعه آن می‌تواند به افزایش امنیت اقتصادی و اجتماعی کشور کمک کند. او کل سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای ۱۴۴ طرح پتروشیمی دارای مجوز را حدود ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌کند و با تأکید بر لزوم جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌گوید: اتکای صرف به سرمایه‌گذاری داخلی موجب رشد محدود و کاهش توان رقابتی در بازار جهانی می‌شود.
در ادامه گفت‌وگو با حمیدرضا عجمی، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی، مشروح پرسش‌ها و پاسخ‌ها را می‌خوانید.
صنعت پتروشیمی با توجه به سرمایه‌گذاری‌های صورت‌گرفته چه نقشی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند؟
صنعت پتروشیمی به‌عنوان یک صنعت پیشرفته و بین‌المللی با تکنولوژی‌های نوین شناخته می‌شود که توانایی تولید ارزش افزوده قابل توجهی را داراست. در حال حاضر، ۲۵ درصد از صادرات غیرنفتی و تقریباً ۱۹ درصد از ارزش افزوده کلی کشور در همین حوزه شکل می‌گیرد. به‌عنوان نمونه، در مرحله نخست فرآوری در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، حداقل ۱۰۰ درصد و در بخش‌های میان‌دستی بین ۷۰ تا ۱۰۰ درصد ارزش افزوده تولید می‌شود. همچنین، این صنعت می‌تواند به‌عنوان حلقه واسط بین صنایع بالادست و پایین‌دستی، به ایجاد کارآفرینی و اشتغال کمک کند. به واقع، صنعت پتروشیمی نماد بارزی از توانمندی اقتصادی در برابر چالش‌هاست که در شرایط دشوار نیز می‌تواند به نیازهای کشور پاسخ دهد. در سال‌های اخیر، تقریباً نیمی از نیاز ارزی کشور به‌وسیله این صنعت تأمین شده است.
علاوه بر این، صنعت پتروشیمی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی، فرهنگی، صنعتی و اجتماعی و همچنین تأمین امنیت ملی کشور به‌حساب می‌آید. به این ترتیب، هرچه میزان اقتصاد مولدتر و رو به رشدتر باشد، احساس امنیت و تعلق به سرزمین نیز افزایش می‌یابد، که این موضوع به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین عوامل امنیت ملی در برابر تهدیدات خارجی شناخته می‌شود. همچنین، صنعت پتروشیمی به‌عنوان پلی حیاتی بین بخش بالادست نفت و صنایع تکمیلی عمل می‌کند. اگر صنایع پایین‌دستی پتروشیمی به اندازه کافی در امتداد مرزهای شرقی کشور ایجاد شود، اثرات اقتصادی آنها می‌تواند امنیت اقتصادی و اجتماعی را تقویت کند.
تاکنون چه میزان سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی صورت گرفته و آیا راهبرد خاصی برای تأمین منابع مالی این طرح‌ها وجود دارد؟
گزارش‌ها نشان می‌دهند که از سال ۱۳۵۷ تا ۱۴۰۱، نزدیک به ۸۷ میلیارد دلار در صنعت پتروشیمی سرمایه‌گذاری شده که از این مقدار، تقریباً ۱۹ درصد از طریق منابع مالی خارجی متعلق به کشورهایی در آسیا و اروپا تأمین شده است. همچنین، بیشتر از ۱۱ درصد از طریق صندوق توسعه ملی و سایر منابع داخلی و خارجی به دست آمده و باقی‌مانده به‌وسیله آورده‌های سهامداران، تسهیلات ارزی و ریالی از بانک‌ها و فروش مجتمع‌ها تشکیل شده است. به‌علاوه، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی‌شده در صنعت پتروشیمی برای برنامه هفتم توسعه به حدود ۲۲ میلیارد دلار خواهد رسید که ۱۲ میلیارد دلار آن در حال حاضر در حال اجراست. برخی طرح‌ها نیز در سال جاری به بهره‌برداری می‌رسند و روند تأمین بودجه برای دیگر طرح‌ها در حال پیگیری است تا به موقع تکمیل شوند.
چه تعداد طرح برای سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی مجوز دریافت کرده‌اند؟
در حال حاضر، ۱۴۴ طرح در سامانه صدور و تمدید مجوزهای سرمایه‌گذاری ثبت‌شده‌اند که جمع سرمایه‌گذاری آنها به حدود ۱۰۰ میلیارد دلار می‌رسد. از این تعداد، ۲۰ طرح با مجموع سرمایه‌گذاری حدود ۱۱ میلیارد دلار و ظرفیت تولید ۱۵.۵ میلیون تن بیش از ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند، ۳۲ طرح با سرمایه‌گذاری کلی حدود ۲۲ میلیارد دلار و ظرفیت تولید ۲۹ میلیون تن بین ۲۰ تا ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی و ۹۲ طرح نیز با مجموع سرمایه‌گذاری حول و حوش ۶۷ میلیارد دلار و ظرفیت تولید ۸۶ میلیون تن کمتر از ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی را دارا هستند.
آیا شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌دلیل محدودیت‌های بین‌المللی بیشتر بر جذب سرمایه‌های خارجی تأکید دارد؟
جذب سرمایه‌گذاری خارجی یکی از رویکردهای مهم شرکت ملی صنایع پتروشیمی به شمار می‌رود، زیرا اتکا به سرمایه‌گذاری داخلی به‌تنهایی، رشد و توان رقابت را به‌طور قابل توجهی محدود می‌کند. به همین دلیل، به‌تازگی در تفاهم‌نامه‌ای که با سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران منعقد شده، مقرر شد که صنعت پتروشیمی ایران به‌عنوان یک صنعت زیربنایی با پتانسیل بازگشت سرمایه، در اولویت معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در نشست‌های بین‌المللی قرار گیرد. همچنین، برنامه‌ریزی‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی از طریق همکاری و ظرفیت‌های موجود مانند بریکس و شانگهای انجام می‌شود.
در صورت عدم تحقق گشایش‌های بین‌المللی، چه راهکارهایی برای جذب منابع خارجی وجود دارد؟
در سال‌های اخیر، حتی با وجود تحریم‌ها و مشکلات بین‌المللی، طرح‌های پتروشیمی از طریق تأمین منابع مالی داخلی و خارجی پیگیری شده‌اند، بنابراین در حالی که تحریم‌ها ممکن است مشکلاتی ایجاد کرده باشد، روند رشد و توسعه صنعت پتروشیمی به‌خوبی ادامه داشته است. شاهد این ادعا نیز تعدادی از طرح‌های پتروشیمی است که در سال جاری به بهره‌برداری می‌رسند. همچنین، روابط قدیمی اقتصادی با برخی کشورها که تأثیرگذارند، امکان استفاده از خطوط اعتباری آنها برای توسعه صنعت پتروشیمی را فراهم می‌آورد.
جلب اعتماد سرمایه‌گذاران برای ورود به صنعت پتروشیمی با وجود چالش‌هایی نظیر تحریم‌ها و نوسانات نرخ ارز چگونه ممکن است و چه جذابیت‌ها و مشوق‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری وجود دارد؟
به‌درستی می‌توان گفت که برای سرمایه‌گذاری در کشور، در ابتدا باید اطمینان از حفظ اصل و سود سرمایه وجود داشته باشد، به‌نحوی که هر سرمایه‌گذار بتواند در هر زمان که بخواهد سرمایه‌اش را برداشته و از امنیت کامل احساس کند. به همین منظور «قانون جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی» تسهیلاتی نظیر تضمین رفتار تجاری، دسترسی سرمایه‌گذار داخلی، غیاب محدودیت در میزان سهم‌الشرکه شریک خارجی، ارائه حمایت‌های قانونی به سرمایه‌گذاران خارجی، تسهیل در صدور روادید اقامت برای کارکنان خارجی و خانواده‌هایشان، رفع موانع و ارائه معافیت‌های گمرکی در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و همچنین دیگر مزایای مربوطه را شامل شده است.
همچنین، آمار رو به رشد صنعت پتروشیمی ایران در گزارش‌ها و منابع جهانی، شامل تولید، درآمد، طرح‌های در دست اجرا، تحقیقات و توسعه، نوآوری‌های دانش‌محور، ظرفیت‌های پیمانکاری و مهندسی، تولید تجهیزات داخلی، تأمین مواد اولیه، نیروی کار متخصص و مقرون به صرفه، دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی، بازار مصرف داخلی جذاب و نزدیکی با ۱۵ کشور همسایه، همگی نشان‌دهنده جذابیت سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی ایران است.
آیا اولویت‌های خاصی برای سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی تعیین شده است؟
سرمایه‌گذاری باید با هدف مشخص و در راستای ایجاد ارزش افزوده برای صنعت پتروشیمی و کشور انجام شود. شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌عنوان یک نهاد حاکمیتی در زمینه توسعه این صنعت مسئولیت‌های مشخصی بر عهده دارد. در این میان، عوامل مختلفی از جمله دسترسی به سرمایه‌های داخلی و خارجی، دریافت انواع خوراک مایع و گاز، دستیابی به تکنولوژی‌های فنی، بررسی نیاز بازار داخلی و بین‌المللی و… بر این اولویت‌ها تأثیرگذار هستند. طرح‌هایی که بر توسعه زنجیره ارزش متمرکزند، جمع‌آوری گازهای مشعل برای حفظ محیط زیست، طرح‌های هم‌راستا با برنامه هفتم توسعه کشور، تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام و طرح‌هایی که قابلیت ارزآوری مطلوب دارند، همگی از جمله اولویت‌های صنعت پتروشیمی محسوب می‌شوند.
سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی ایران با چه چالش‌هایی مواجه است؟
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها محدودیت منابع ارزی است؛ به‌گونه‌ای که کل نقدینگی ارزی در نظام بانکی به انضمام صندوق توسعه ملی و بازار سرمایه دارای حد و مرزی قابل توجه است، با این حال، تنها صنعت پتروشیمی تنها در یک دهه آینده به حدود ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیازمند است که این مبلغ بالاتر از نیاز پیش‌بینی‌شده برای توسعه بخش بالادستی صنعت نفت است.
علاوه بر این، محدودیت‌های لجستیکی و امنیت دریایی نیز از جمله چالش‌های اساسی در صادرات محصولات پتروشیمی و درآمد حاصل از آن به شمار می‌آید. با وجود این، به‌دلیل اعتبار صنعت پتروشیمی ایران در سطح جهانی، برخی شرکت‌های خارجی علی‌رغم شرایط دشوار و تحریم‌ها، همکاری‌های لازم را همچنان خواهند داشت. چالش‌های تأمین خوراک در این صنعت نیز با استفاده از روش‌هایی نظیر تغییر ترکیب خوراک و واردات خوراک مایع تا حدی قابل مدیریت خواهد بود. در حوزه فناوری و تجهیزات مورد نیاز، شرکت‌های دانش بنیان گام‌های مؤثری را در این زمینه برداشته‌اند که قابل اتکا هستند.
چقدر از ظرفیت بازار داخلی برای تأمین مالی پروژه‌ها بهره‌برداری می‌شود؟
در سال ۱۴۰۳، بانک‌ها اوراق مرابحه ارزی به ارزش ۲۱۰ میلیون دلار برای صنعت پتروشیمی منتشر کردند. برای سال جاری، نیز به همین ترتیب ۱۲ هزار میلیارد تومان اوراق برای طرح‌های شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس و ۱۰۰۰ میلیارد تومان اوراق برای یکی دیگر از طرح‌های بخش خصوصی منتشر شده است. پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال، بیش از ۸ هزار میلیارد تومان دیگر نیز با سیستم تأمین مالی زنجیره‌ای برای پروژه‌های این صنعت تأمین شود.
آیا برنامه‌ای برای جذب سرمایه‌های مردمی در صنعت پتروشیمی وجود دارد؟
یکی از اهداف شرکت ملی صنایع پتروشیمی تشویق و ترغیب مردم به سرمایه‌گذاری در این صنعت است. به همین منظور، برنامه‌هایی نظیر برگزاری نشست‌های تخصصی و انتشار جزوه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی مردم در مورد این صنعت در نظر گرفته شده است. از طرفی دیگر، با مذاکره با بانک‌ها و ایجاد بستری مشابه صندوق پروژه و انتشار اوراق، زمینه ورود مردم به حوزه سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی فراهم خواهد شد.
با توجه به تأکید دولت بر تکمیل زنجیره ارزش، آیا اولویت سرمایه‌گذاری بر طرح‌های نیمه‌تمام است یا سرمایه‌گذاری‌های جدید نیز شامل می‌شود؟
هر دو رویکرد در حال پیگیری می‌باشد. اما به‌دلیل محدودیت خوراک در بالادست، ممکن است برای واحدهای پایه چالش‌هایی بروز کند. در مقابل، در صنایع میان‌دست و پایین‌دست پتانسیل‌های توسعه بیشتری وجود دارد چراکه هم نیاز به سرمایه‌گذاری کمتری دارد و هم می‌تواند به اشتغال‌زایی بیشتری منجر شود.
سهم صنعت پتروشیمی در همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی چقدر است؟ آیا در پروژه‌های مشترک سرمایه‌گذاری صورت گرفته است؟
تاکنون چندین تجربه موفق همکاری در عرصه پتروشیمی به وقوع پیوسته است. از این رو می‌توان به شرکت پلیمر آریاساسول، شرکت پتروشیمی کارون و شرکت پتروشیمی مهر در داخل و همچنین پتروشیمی ان‌پی‌سی آلیانس یا پتروشیمی فیلیپین در خارج از کشور اشاره کرد. این نوع همکاری‌ها به‌دلیل تنوع، بین‌المللی بودن، فناوری بالا و نوآورانه بودن صنعت پتروشیمی از ویژگی‌هایی است که استمرار و امنیت فعالیت‌های اقتصادی را تضمین می‌کند.
۲۲۳۲۲۵
