ما در حال توسعه و پیشرفت صنعت گردشگری بودیم که ناگهان جنگ به کشور ما تحمیل شد/ شهید باقری تاکید کرد که تخت جمشید نماد تمدن و فرهنگ ماست/ نیاز است تا عناصر همبستگی را تقویت کنیم

جنگ دوازده روزه به شدت فعالیت‌های گردشگری و استفاده از ظرفیت‌های گردشگران خارجی در ایران را تحت تأثیر قرار داده و عملاً به حالت تعلیق درآورده است. این تعلیق به اعتقاد مسئولان گردشگری می‌تواند با بازگشت آرامش و آتش‌بس به وضعیت قبلی خود بازگردد. انوشیروان محسنی بندپی، معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در این مصاحبه به تشریح وضعیت گردشگری پس از این جنگ دوازده‌روزه می‌پردازد.

موضوع وضعیت فیلترینگ و اینترنت و تأثیر آن بر گردشگری نیز از دیگر موضوعات بررسی‌شده توسط محسنی‌بندپی است. وی با تأکید بر اهمیت مفهوم ایران می‌گوید: «وطن به‌عنوان نقطه مرکزی حفظ ایران، موجب شد که اکثر اعضای جامعه، به صرف نظر از باورهای سیاسی و نظرات تفکری خود، از کشور حمایت کنند. تأکید بر حفظ هویت ملی و ارتباط بین اقوام ایرانی به موضوعی حائز اهمیت تبدیل شد. شهید باقری در نوروز در یکی از بناهای تاریخی اظهار داشت که تخت جمشید نماد فرهنگ و تمدن ماست و افتخار ماست. چرا باید این مکان‌ها از بازدید محروم شوند؟»

متن کامل گفت‌وگو با معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را در ادامه مشاهده کنید.

*جنگ ۱۲ روزه چه خسارت‌هایی برای صنعت گردشگری داشته است؟

مجبورم کمی به عقب بروم. در دولت چهاردهم اقدامات مثبتی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های گردشگری کشور صورت گرفت. سیاست دکتر پزشکیان بر این تأکید داشت که گردشگری به‌عنوان یکی از محورهای توسعه اقتصادی کشور معرفی شود. در این تقریباً یک سال، تحولی عظیم در ابعاد مختلف گردشگری، از جمله طبیعت‌گردی، گردشگری مذهبی، سلامت و زیارت مشاهده شد. این صنعت نه تنها اشتغال‌زا و درآمدآور است بلکه می‌تواند به تقویت هویت ملی کمک کند و، اگر با دید علمی و مشارکت اجتماعی مدیریت گردد، به موتور محرکه اقتصاد و نماد دیپلماسی فرهنگی ایران تبدیل شود.

در این مدت در تمامی رویدادها حضوری فعال داشتیم، به عنوان مثال، фестивال گردشگری سلامت کشورهای عضو اکو را در تاریخ بیست و یکم تا بیست و سوم خردادماه در همدان برگزار کردیم که مصادف با شرایط جنگی شد. همچنین بعد از ۱۰ سال برای نخستین بار در نمایشگاه دبی شرکت کردیم و این سیاست‌ها موجب شد تا در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ رشد گردشگران خارجی را تجربه کنیم.

ما در مسیر شکوفایی قرار داشتیم که ناگهان جنگ به کشورمان تحمیل شد. در شرایط جنگ، صنعت گردشگری یکی از آسیب‌پذیرترین بخش‌ها است که بیشترین خسارت را متحمل می‌شود. شروع دوباره سایر صنایع زمان‌بر نیست، اما صنعت گردشگری نیازمند زمان بیشتری برای بازگشت به حالت قبلی است. هم‌اکنون پروازهای داخلی و خارجی هنوز آغاز نشده و رزروهایی که قبلاً انجام شده لغو گردیده و مانع از انجام رزروهای جدید شده است.

*در ۱۲ روز جنگ، آیا گردشگران خارجی در ایران حضور داشتند و وضعیت آن‌ها به چه شکل بود؟

بله، همانطور که گفتم ما در روزهای آغازین جنگ میزبان کشورهای عضو اکو در همدان بودیم. به محض شروع جنگ، میهمانان خود را از همدان به تهران انتقال داده و در یکی از هتل‌ها اسکان دادیم. در مشهد حدود ۳۰ هزار گردشگر خارجی داشتیم که عدد قابل توجهی است و در سایر استان‌ها نیز به وفور گردشگران خارجی وجود داشت. برای همین به سرعت در معاونت گردشگری ستاد بحران تشکیل دادیم و تلاش کردیم تا ورود گردشگران ایرانی به کشور را نیز تسهیل کنیم.

هتل‌ها همکاری بسیار خوبی در اسکان گردشگران داشتند و با توجه به برقراری راه‌های زمینی و ریلی، توانستیم گردشگران را از مرزها به کشورشان بازگردانیم. همچنین با استفاده از امکانات حمل و نقل دریایی از جزیره کیش، مسیر بازگشت گردشگران ایرانی را آسان‌تر کردیم.

*در آن روزهای جنگ، دسترسی به اینترنت بین‌المللی قطع شده بود، آیا گردشگران خارجی امکان ارتباط با خانواده‌هایشان را داشتند؟

در برخی از هتل‌ها این امکان فراهم گردید که آن‌ها بتوانند از طریق تلفن و فضای مجازی با خانواده‌های خود ارتباط برقرار نمایند، همچنین از طریق سفارتخانه‌ها هم این ارتباطات برقرار شد.

*اکنون که آتش‌بس برقرار شده، آیا محدودیتی برای سفر به مناطق خاصی وجود دارد؟

در حال حاضر هیچ محدودیتی برای سفر گردشگران به هیچ یک از استان‌ها یا مناطق وجود ندارد. همانطور که مشاهده کردید در روزهای جنگ، جمعیتی بالغ بر نه میلیون نفر به استان مازندران، حدود چهار میلیون به استان گیلان و نزدیک به سه میلیون به استان گلستان سفر کردند و در آن روزها نیز تردد جاده‌ای کاملاً آزاد بود و در حال حاضر نیز که در شرایط آتش‌بس هستیم، محدودیتی وجود ندارد.

*قبل از جنگ، وضعیت ورود گردشگران خارجی به ایران چگونه بود؟

در سال ۱۴۰۳، ما با ورود هفت میلیون و ۳۰۰ هزار گردشگر خارجی مواجه بودیم که نسبت به سال ۱۴۰۲ تقریباً ۱۷ درصد رشد نشان می‌دهد. همچنین در دو ماه ابتدایی سال ۱۴۰۴، شاهد رشدی قابل توجه به میزان ۲۴ درصد بودیم.

*اکنون که درآمد حاصل از گردشگری خارجی به صفر رسیده، آیا امکان بازگشت به وضعیت قبل وجود دارد؟

اگرچه گردشگری تحت تأثیر شرایط بین‌المللی و بحران‌های سیاسی و امنیتی قرار می‌گیرد، اما این وضعیت نه تنها یک تهدید، بلکه فرصتی برای بازاندیشی و نوآوری در عرصه مدیریت گردشگری به شمار می‌آید. امیدواریم که با توجه به اقدامات انجام‌شده و اگر شرایط آتش‌بس به ثبات برسد، بتوانیم هر چه سریع‌تر به حالت عادی بازگردیم و رونق گردشگری را در کشور بازآوریم.

*به‌نظر می‌رسد با وجود تهدیدات امنیتی، بازگشت گردشگران خارجی به ایران کار آسانی نخواهد بود.

هنر مدیریت در چنین شرایطی این است که حتی در دل محدودیت‌ها، راهکارهای نوآورانه‌ای برای رونق دوباره ترسیم کنیم. قبل از آغاز جنگ، تقریباً تمامی کشورهای اروپایی ایران را در وضعیت خطرناک قرار داده بودند، اما با این حال، ما هنوز هم موفق به جذب هفت میلیون و ۳۰۰ هزار گردشگر خارجی شده بودیم. از این رو، اگر شرایط به حالت عادی برگردد، امید داریم که بتوانیم این نقصان را جبران کنیم. همچنین در حوزه‌هایی مانند نوروز و گردشگری سلامت ظرفیت‌های خوبی داریم که می‌توانند در این مسیر به ما کمک کنند.

*اما این بازگشت به حمایت بخش خصوصی هم نیاز دارد. آیا سرمایه‌گذاری‌های خصوصی در گردشگری همچنان ادامه خواهد داشت؟

سرمایه‌گذاری در گردشگری، به ویژه در شرایط اقتصادی خاص، نه تنها هزینه نیست بلکه فرصتی برای ایجاد ثروت ملی و تقویت امید در جامعه است. بعد از جنگ، جلسه‌ای با حضور آقای دکتر صالحی امیری و فعالان بخش گردشگری برگزار شد تا مسائل و مشکلات آن‌ها مطرح شود. در این دولت چهاردهم، ما توانسته‌ایم تسهیلات خوبی برای رونق بخشیدن به تأسیسات گردشگری جذب کنیم. هم‌اکنون حدود چهار همت از صندوق توسعه ملی و ۲۰ همت از صدور اوراق قرضه بانک مرکزی در اختیار وزارتخانه است و می‌توانیم به کمک این ظرفیت، از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی حمایت کنیم.

*حالا که گردشگری خارجی تقریباً از دست رفته است، شاید باید بر روی گردشگری داخلی تمرکز کرد، اما اینجا هم مشکل داریم؛ چون به خاطر تورم و جنگ، بسیاری از افراد از نظر مالی دچار مشکل شده‌اند. وزارتخانه چه اقداماتی برای تسهیل گردشگری ارزان انجام خواهد داد؟

وزارت میراث‌فرهنگی می‌تواند با نگاهی خلاقانه و نوآور، در طراحی سیاست‌های کلان گردشگری پیشگام باشد و با بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان، دانشگاه‌ها و بخش خصوصی افق‌های جدیدی برای این صنعت بگشاید. پیش از این نیز به فکر سفرهای ارزان و رونق گردشگری داخلی بودیم. در حال حاضر یک ستاد دائمی برای هماهنگی سفرها از ابتدای سال ۱۴۰۴ تشکیل شده است؛ هدف از این ستاد، تقویت گردشگری داخلی و معرفی تمامی ظرفیت‌های کشور است تا نه تنها به استان‌های گیلان، مازندران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس و یزد سفر شود، بلکه از استان‌های زیبای دیگری مانند لرستان، کهکیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری نیز بازدید شود. امسال در نوروز ۱۴۰۴ مشاهده کردیم که بسیاری از مناطق کمتر شناخته‌شده، پذیرای گردشگران بیشتری بودند. در حالی که استان‌هایی مثل مازندران و اصفهان رشد نداشتند، استان‌هایی چون ایلام، چهارمحال و بختیاری، لرستان و کرمانشاه رشد داشته‌اند؛ این نشان‌دهنده موفقیت سیاست‌های ما در این زمینه است.

*شناخت و معرفی مناطق کمتر شناخته شده نیاز به رسانه دارد. آیا با اینترنت محدود و پلتفرم‌های فیلترشده می‌توان این کار را انجام داد؟

بله، این مبحث به رسانه و دسترسی آسان به اینترنت نیاز دارد. یکی از مشکلات ما همین محدودیت دسترسی به اینترنت است، به ویژه در رابطه با پلتفرم‌هایی که می‌توانند در حوزه گردشگری بسیار مؤثر باشند.

*تصمیم‌گیری درباره محدودیت اینترنت به عهده شما نیست، اما آیا تلاش‌هایی از جهت وزارتخانه برای رفع این مشکل انجام داده‌اید؟

آقای وزیر از آقای اژه‌ای، رییس محترم قوه قضائیه دعوت کردند تا در جمع فعالان صنعت گردشگری شرکت کنند. ایشان نیز اعلام کردند که آمادگی دارند تا همراه با فعالان جلسه‌ای داشته باشند و موضوع دسترسی آزاد به اینترنت در حوزه گردشگری را در شورای عالی فضای مجازی بررسی کنند.

*آیا به گردشگران خارجی اینترنت بدون محدودیت ارائه می‌شود؟

این موضوع قرار بود انجام شود، اما هنوز تحقق نیافته است.

*امیدواریم که اینترنت برای تمامی افراد بدون محدودیت فراهم شود. جنگ دوازده‌روزه نشان داد که مفهوم وطن چقدر حائز اهمیت و مؤثر است. ما سال‌هاست که با دوگانه ایرانی-اسلامی روبرو بوده‌ایم و به نظر شما آیا زمان آن نرسیده که بر مفهوم ایران بیشتر تأکید کنیم؟ به‌خصوص در حوزه گردشگری، این امکان وجود دارد که مسئله ایران را بازتولید کنیم، آیا چنین چیزی ممکن است؟

بله، این واقعاً همان نقطه محوری حفظ ایران است که موجب شد اغلب افراد جامعه، بدون توجه به نظرات سیاسی و فکری خود، از کشور حمایت کنند. دغدغه حفظ سرزمین و ارتباط میان اقوام ایرانی به موضوعی حیاتی تبدیل شده است. شهید باقری در نوروز در یکی از آثار تاریخی صحبت کرد که تخت جمشید سمبل فرهنگ و تمدن ماست و افتخار ماست. چرا نباید این مکان‌ها و آثار ملی مورد بازدید قرار گیرند؟ سال جاری، بیش از ۴ میلیون نفر از مکان‌هایی همچون تخت جمشید، پاسارگاد، حافظیه، سعدیه و حمام فین کاشان بازدید کردند. ما باید از ظرفیت‌های تاریخ و فرهنگ غنی ایران و آیین‌های مرتبط به توسعه گردشگری بهره ببریم.

باید عناصری که موجب همبستگی و انسجام می‌شوند را تقویت کنیم. رسانه ملی می‌تواند نقش اساسی ایفا کرده و از نظرات فعالان اجتماعی، سیاسی و اقتصادی استفاده کند. صحبت‌های احساساتی و تندروانه بدون بنیاد فکری نمی‌تواند مشکلی را حل کند. رسانه باید واقعیت‌ها را انعکاس دهد، اما هنوز رسانه ملی نتوانسته به رسالت اساسی خود دست یابد.

*شما به نقش چهره‌ها اشاره کردید، اما برخی از آن‌ها مثل آقای دایی یا خادم به دلیل حوادث سال ۱۴۰۱ تحت فشار قرار گرفتند، در حالی که آن‌ها در همین جنگ دوازده‌روزه نشان دادند که ظرفیت بالایی برای حفظ انسجام دارند. آیا برنامه‌ای برای تعامل با این چهره‌های تأثیرگذار دارید تا ظرفیت‌های انسجام ملی حول محور ایران را بازتعریف کنید؟

بله، امروز شورایی راهبردی در وزارتخانه شکل گرفته است. این شورا شامل فعالان گردشگری، جامعه‌شناسان و افرادی با ایده‌های نوآورانه برای صنعت گردشگری است. مانند هیئت امنایی برای حفاظت از بناهای تاریخی. اعضای مؤثری در این شورا حضور دارند و جلسات منظم و با دستور کار معین برگزار می‌شود. این شورا به وزارتخانه کمک زیادی کرده است. در میان بازیگران خصوصی نیز ظرفیت‌هایی وجود دارد که در زمان‌های حساس پشتیبان ما و مردم هستند. در زمان جنگ نیز همدلی بسیاری از فعالان، به خصوص در تشکل‌های تخصصی این حوزه، قابل توجه بود و چهره‌های تأثیرگذاری که همواره در گردشگری ایران نقشی اساسی ایفا کرده‌اند، به کمک آمدند.

*آقای دکتر، من با شما شوخی می‌کنم که وزارت میراث فرهنگی به نظر می‌رسد وزارت «نقطه سر خط» است. هنگامی که می‌خواهید کارها را شروع کنید، اوضاع دوباره به صفر می‌رسد و یا تحریم‌ها تشدید می‌شود یا جنگ رخ می‌دهد. آیا این وضعیت آزاردهنده نیست؟

اینطور نیست. لطفاً توجه داشته باشید که زمانی که تسهیلات آغاز می‌شود و ما از سرمایه‌گذاران دعوت می‌کنیم که بیایند، تقاضا برای سرمایه‌گذاری افزایش می‌یابد. بنابراین واقعاً نمی‌توان گفت که وزارت میراث فرهنگی در حال نقطه سر خط است. کشور ما دارای ظرفیت‌های بی‌نظیر و فرهنگ غنی است. به‌شرطی که با عقلانیت و بهره‌مندی از منابع انسانی حرکت کنیم، زمان زیادی برای احیا لازم نخواهد بود. ما در میانه راه هستیم، نه در اول راه. درست است که صنعت گردشگری آسیب‌پذیر و زمان‌بر است، بنابراین به نقشه‌راه دوگانه نیاز داریم: یکی برای ارتقاء گردشگری داخلی که در دستور کار ما بوده و با فعالان صحبت کرده‌ایم تا قیمت‌ها را تنزیل کرده و سفرها رونق بگیرد. دومی به حداقل رساندن خسارات و بازگرداندن گردشگری به مسیر صحیح است که امیدواریم پس از عبور از وضعیت کنونی، به سرعت احیا شود. با اجماع ملی و مدیریت هوشمند و بهره‌برداری از ذخایر عظیم فرهنگی، تاریخی و طبیعی ایران می‌توانیم گردشگری را به نماد توسعه ملی و تاب‌آوری اقتصادی تبدیل کنیم.

۲۳۳۲۳۳