از محدودیت‌ها تا اقامتگاه‌های غیررسمی و آغاز جنگ دوازده روزه؛ چالش‌های صنعت گردشگری چیست؟/ «با بالا رفتن نرخ تورم، سفر به لیست حذف خانواده‌ها اضافه شده است»
حوزه گردشگری در این روزها با چالش‌هایی جدی دست و پنجه نرم می‌کند، به‌ویژه اقامتگاه‌های بوم‌گردی که در شرایطی کمبود مالی و امکانات به دنبال جلب رضایت گردشگران بودند، وضعیتشان با آغاز جنگ دوازده روزه به‌شدت بحرانی‌تر گشت. رئیس جامعه انجمن‌های حرفهای اقامتگاه‌های بوم‌گردی ایران بیان می‌کند: «اگر بخواهیم به واقعیت بخواهیم بنگریم، در روزهای جنگ اقامتگاه‌ها دچار خسارت شدند و حال که آتش‌بس برقرار شده، متأسفانه اوضاع گردشگری کشور همچنان بهبود نیافته است. بخش عمده‌ای از گردشگران بوم‌گردی‌ها ما شامل توریست‌های اروپایی بودند که در حال حاضر با افت شدید مواجه شده‌اند.»
یاور عبیری در این مصاحبه، علاوه بر بررسی وضعیت بوم‌گردی‌ها پس از جنگ دوازده روزه، مشکلات عمده صنعت گردشگری و اقامتگاه‌های بوم‌گردی را نیز مورد بحث قرار می‌دهد.
به‌گزارش پایگاه خبری راه نو آنلاین؛ متن کامل این مصاحبه در ادامه ارائه خواهد شد.
*شما ظاهری زیبا و دلنشین دارید. این لباس متعلق به کرمانشاه است. در جنگ دوازده روزه، کرمانشاه از جمله استان‌هایی بود که تحت تأثیر جنگ قرار گرفت. آیا اطلاعات خاصی از آن منطقه دارید؟
من در طول آن ۱۲ روز در همان منطقه بودم. واقعاً در روستا بودم و در معرض حملات موشکی قرار داشتیم. دشمن صهیونیستی برخی از پایگاه‌های نزدیک به ۱۵ تا ۲۰ کیلومتری از روستای ما را هدف قرار می‌داد. استان کرمانشاه به نوعی در خط مقدم قرار داشت و متأسفانه آسیب‌های زیادی دیده است. ان‌شاءالله که این منطقه به روزهای خوب خود بازگردد و دولت توجه و نگاهی ویژه به کرمانشاه داشته باشد. در زمان جنگ ایران و عراق، تصور می‌کنم آغاز جنگ از کرمانشاه بود و انتهای آن نیز در همانجا رقم خورد. اکنون هم می‌توان گفت بیشترین صدمات متوجه استان کرمانشاه بوده است.
*اخیراً شاهد همبستگی ملی و اتحاد اقوام مختلف با گویش‌ها و پوشش‌های متنوع بودیم. شما نقش بوم‌گردی را در معرفی و شناخت اقوام در این روزهای بحرانی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
خوشبختانه بوم‌گردی‌ها در این راستا بسیار مؤثر واقع شده‌اند. ما جشن ملی روز بوم‌گردی را در ۳۱ اردیبهشت در کرمان برگزار کردیم. بوم‌گردی تنها صنعتی است که با اقوام و فرهنگ‌های مختلف ارتباط برقرار می‌کند. در بوم‌گردی‌ها شاهد اتحاد اقوام هستیم. کلمه «وفاق» که آقای پزشکیان به کار بردند، در بوم‌گردی‌ها کاملاً محسوس است. اقوام مختلف با زبان‌ها و پوشش‌های گوناگون در این بوم‌گردی‌ها گرد هم آمده و این تنوع فرهنگی، شکلی از وفاق ملی ایجاد کرده است. خوشبختانه این موضوع شایسته توجه و تعمیق بیشتری است. بوم‌گردی‌ها نه تنها بسیاری از سنت‌ها و آیین‌ها را حفظ کرده‌اند، بلکه آنها را نیز احیا نموده‌اند. پوشش‌های محلی که در بسیاری از نقاط رو به فراموشی رفته بودند، با تأسیس بوم‌گردی‌ها دوباره زنده شده‌اند. به‌علاوه، بسیاری از غذاهای سنتی که در مناطق روستایی به فراموشی سپرده شده بودند، اکنون به مدد بوم‌گردی‌ها دوباره به صحنه آمده‌اند. کرمانشاه در حال حاضر دومین شهر خلاق خوراک در یونسکو محسوب می‌شود. بسیاری از غذاهایی که ثبت شده‌اند، مدیون بوم‌گردی‌ها هستند که به احیای آنها پرداخته‌اند. این نشان‌دهنده پتانسیل بوم‌گردی‌ها در زمینه‌های مختلف مانند موسیقی سنتی، موسیقی فولکلور و مراسم آیینی است.
من بر این باورم که بوم‌گردی یک الگوی موفق است. ما در سطح جهانی حرفهای زیادی برای گفتن داریم. ممکن است در سایر مراکز اقامتی نتوانیم به رقابت با کشورهای همسایه بپردازیم، اما در بوم‌گردی‌ها، ظرفیت جهانی شدن را داریم.
*در خصوص وضعیت اقامتگاه‌ها و بوم‌گردی‌های کشور در این شرایط چه اطلاعاتی دارید؟ آیا خساراتی گزارش شده است؟
خوشبختانه تا کنون گزارشی از آسیب‌های فیزیکی به اقامتگاه‌ها دریافت نکرده‌ایم و هیچ آسیبی به این مکان‌ها وارد نشده است.
*با توجه به جنگ ۱۲ روزه اخیر، وضعیت جذب گردشگر در اقامتگاه‌ها چطور است؟
اگر پایه‌ای واقعی را در نظر بگیریم، اقامتگاه‌ها در زمان جنگ دچار خسارت‌های زیادی شدند و حتی بعد از آتش‌بس نیز متأسفانه وضعیت گردشگری در کشور بهبود نیافته است. بیشتر گردشگران ما، افراد اروپایی بودند که در حال حاضر به‌شدت کاهش یافته‌اند. به علاوه، تورم در سال‌های اخیر تأثیر منفی بر اقتصاد خانواده‌ها گذاشته و تمایل به سفر را کاهش داده است. هر روز سفرها از برنامه‌های خانوارها حذف می‌شوند و این مسئله نیاز به تدبیر دارد.
با این حال، در شرایط کنونی یک حرکت مثبت تحت عنوان «ایران همدل» شکل گرفت. از همان ساعات اولیه تجاوز رژیم صهیونیستی، بوم‌گردی‌های سراسر کشور حرکتی را آغاز کردند و تعداد زیادی از آنها آمادگی خود را برای اسکان رایگان هموطنان در شهرهای بزرگ اعلام کردند که این اقدام بسیار ارزشمند و منحصر به فرد بود.
*در شرایط کنونی، چه اقداماتی برای رونق گردشگری داخلی به‌ویژه در زمینه بوم‌گردی پیشنهاد دارید؟
پیشنهادی که ما داریم این است که وزارت‌خانه‌ها برای کارمندان و پرسنل خود کارت‌های سفر صادر نمایند تا از این طریق صنعت گردشگری داخلی را تحریک کنند. این اقدام به رونق گردشگری کمک می‌کند و همزمان می‌تواند به عنوان یکی از خدمات رفاهی وزارت‌خانه‌ها معرفی شود و بار مالی خاصی نیز بر دوش دولت تحمیل نکند. با توجه به شرایط کنونی و مشکلات اقتصادی، این موضوع بیشتر حس می‌شود.
*به نظر شما با توجه به وضعیت اخیر، مردم مجدداً به بوم‌گردی‌ها روی خواهند آورد؟
مردم قطعاً به بوم‌گردی‌ها باز می‌گردند. خوشبختانه ذائقه مردم تغییر کرده و به سمت بوم‌گردی‌ها معطوف شده است. آنها از زندگی شهری کلافه شده و به دنبال تجربه سکوت و آرامش در روستاها هستند. به همین دلیل، این تغییر گرایش به بوم‌گردی‌ها موجب برقراری تعادل شده و ما شاهد آن هستیم. اما همچنان صنعت گردشگری آسیب‌پذیر است و در مواجهه با کوچکترین چالش، نخستین صنعتی خواهد بود که لطمه می‌بیند و در آخرین مراحل به حالت عادی برمی‌گردد. وضعیت کنونی به نوعی یادآور تکرار گذشته است. متأسفانه شرایطی مشابه به بازی مار و پله داریم؛ به هنگامی که در پی اوج‌گیری و بهبود هستیم، ناگهان دوباره دچار آسیب می‌شویم.
*در زمینه گردشگری خارجی، آیا جذب دوباره توریست‌ها عملی خواهد بود؟
شرایط گردشگری خارجی در حال حاضر با تردیدهای زیادی مواجه است و نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی ارائه داد. افزون بر این، موضوع ایران‌هراسی در برخی کشورها آثار منفی گذاشته است. برای مقابله با این مشکل، وزارت میراث فرهنگی و دولت باید با افزایش بودجه تبلیغات خارجی، فرهنگ، آداب و رسوم و ظرفیت‌های ایران را معرفی کنند. بودجه فعلی وزارتخانه پاسخگوی این نیاز نمی‌باشد و دولت باید اعتباراتی به این منظور تخصیص دهد تا در بازارهای هدف، کمپین‌های تبلیغاتی گسترده را پیاده‌سازی نمایند و گردشگران بیشتری جذب کنند.
توریست‌های خارجی ما عمدتاً از کشورهای اروپایی و آمریکایی هستند، چون آنها تمایل دارند از زندگی روستایی و عشایری تجربه به‌دست آورند. در سال‌های ۹۵ و ۹۶، ورود گردشگران خارجی عملکرد خوب و مثبتی داشت. همچنین تأکید بر این نکته حائز اهمیت است که در جریان برجام، بسیاری از بوم‌گردی‌ها فعال‌تر شدند؛ چرا که در آن زمان مراکز اقامتی در کشور محدود بودند و بوم‌گردی‌ها جای خالی را پر کردند. در آن دوره، ورود گردشگران اروپایی به ایران به اوج خود رسید و بوم‌گردی‌ها به خوبی از این فرصت بهره‌برداری کردند. اما بعد از آن، با تحریم‌ها و مشکلات برجام، تعداد گردشگران خارجی به شدت کاهش یافت و اکنون این رقم به ته خط نزدیک شده است. وضعیت فعلی نیز کاملاً شرایط را تحت تأثیر قرار داده است. ان‌شاءالله که بحران جنگ از کشور برطرف شود تا بتوانیم دوباره به رونق بیزنس خود دست یابیم. امیدواریم که صلح پایدار برقرار شود و شرایط بهبود یابد.
*شما در صحبت‌های‌تان به تبلیغ و اطلاع‌رسانی اشاره کردید. به باور شما، استفاده از اینترنت و پلتفرم‌های عمومی در جذب توریست به‌ویژه برای بوم‌گردی‌ها چه میزان اهمیت دارد؟
رز نیازمند اطلاع‌رسانی هستیم. یکی از ابزارهای تبلیغ، به‌طور حتم اینترنت است. ما ناچاریم از پلتفرم‌های پر مخاطب استفاده کنیم تا بتوانیم مناطق گردشگری را معرفی کنیم.
*با توجه به محدودیت‌های دسترسی به اینترنت، آیا این مسئله موانعی برای بوم‌گردی‌ها و اقامتگاه‌هایی که تحت نظارت شما هستند، ایجاد کرده است؟
بدون شک، یکی از ابزارهایی که به راحتی بوم‌گردی‌ها می‌توانستند از آن بهره‌برداری کنند، Instagram بود. متأسفانه فیلترینگ ضربات سختی به ما تحمیل کرده است. پلتفرم‌های داخلی نتوانسته‌اند به اندازه پلتفرم‌های خارجی مؤثر واقع شوند. Instagram بهترین ابزار تبلیغاتی برای بوم‌گردی‌ها بود که اکنون در پی محدودیت‌هایش، فعالیت و معرفی این مناطق بسیار دشوار شده است. البته با فیلترشکن می‌توان به این پلتفرم‌ها دسترسی پیدا کرد، اما تصور کنید که در تهران برای ورود به Instagram نیاز به استفاده از فیلترشکن داریم. حالا چه بگوییم شهرهای مرزی که دسترسی به اینترنت در آنها بسیار ضعیف است و به همین دلیل ورود به پلتفرم‌های فیلترشده برایشان خیلی دشوار است که این مسئله می‌تواند به شدت به کسب‌وکار ما آسیب برساند.
*پیش‌تر شایعاتی مبنی بر توقیف یا پلمب برخی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی به دلایل فرهنگی یا محدودیت‌های حجاب شنیده می‌شد. آیا شما نیز با چنین مواردی رو به رو بوده‌اید؟
در گذشته، و همان‌طور که گفته شد، مواردی از جمله مشکلات حجاب به ما آسیب‌های جدی وارد کرده است. مثلاً ما نمی‌توانستیم به مهمانانی که زن و شوهر بودند بگوییم حجاب را رعایت کنند. اگر زیاد تذکر می‌دادیم، می‌گفتند شما چه‌کاره‌ای و این باعث می‌شد که اقامتگاه‌ها تحت تأثیر قرار بگیرند و حتی بعضی به همین دلیل پلمب گردیده است. شبیه این می‌ماند که یک مغازه دار در حال کار است و زنی بی‌حجاب وارد می‌شود، اما چه نقشی بر عهده مغازه‌دار است؟ در حالی که من خودم در تهران در فضاهای عمومی، حتی دانشگاه هم به همین روال می‌رفتم و مشکلی نداشتم، اما وقتی به شهرستان‌ها و روستاهای کوچک می‌رسیدیم، آن موضوع مشکل‌آفرین می‌شد.
ما تجربیاتی داشتیم در اصفهان و حومه که حتی وارد اتاق مهمان نیز شده بودند. این واقعاً ناپسند است. مگر ما می‌توانیم چنین کاری بکنیم؟ وقتی یک اتاق در اختیار مهمان قرار می‌گیرد، در واقع در بسته است و نمی‌توانیم بدون مجوز به آن ورود کنیم، مگر اینکه مشکلی پیش بیاید، اما برای همین مسائل به اتاق مهمان ورود کرده بودند و حتی برای اطمینان از جنسیت مهمان نیز با استفاده از روش‌های ناپسند به بررسی پرداخته بودند و این واقعاً در آن زمان به ما ضربه سنگینی وارد کرده است.
*وضعیت در حال حاضر به چه صورتی است؟
خوشبختانه در یک سال گذشته، از زمانی که دولت جدید مستقر شده، دیگر با چنین مشکلاتی مواجه نیستیم و توانسته‌ایم از آن وضعیت عبور کنیم.
*در رابطه با اقامتگاه‌ها و حضور مردم در آنها، گاهی این انتقاد مطرح می‌شود که برخی اقامتگاه‌ها ظاهر بکر روستایی را حفظ کرده‌اند، اما در داخل خدماتی مشروط بر ارائه می‌شود که بیشتر شبیه خدمات مدرن است. آیا شما این انتقاد را می‌پذیرید؟
شاید تنها بخشی از بوم‌گردی‌ها به چنین وضعی دچار باشند. ما یک شیوه‌نامه ارزیابی برای بوم‌گردی‌ها داریم، اما به‌طور فعلی عملیاتی نشده است. اگر این شیوه‌نامه به مرحله عمل برسد، قطعا بر کیفیت و خدمات اقامتگاه‌ها تأثیر گذاشته و سطح بوم‌گردی‌ها را افزایش خواهد داد. قرار بود که در هفته‌های آینده به پایان برسد و وزارتخانه اعلام کند، اما متأسفانه وقایع اخیر این موضوع را به تأخیر انداخته است.
*با در نظر گرفتن اینکه بوم‌گردی‌ها ارتباط نزدیکی با طبیعت دارند، گاهی این نگرانی مطرح می‌شود که گسترش آنها ممکن است به محیط‌زیست آسیب بزند. شما چه تجربه‌ای در این زمینه دارید؟ حوزه اختیارات و نظارت شما به چه شکلی است؟
بر این باورم که هر بوم‌گردی که در یک منطقه بکر روستایی ایجاد می‌شود، خود به نوعی محافظ محیط‌زیست و منابع طبیعی خواهد بود. ما این را در عمل مشاهده کرده‌ایم. برای نمونه، در برخی روستاها افرادی که قبلاً شکارچی بودند، با ایجاد بوم‌گردی و جذب گردشگر به آن منطقه، به پاسداران گونه‌های محیط‌زیستی تبدیل شده‌اند.
این تغییر به این دلیل رخ می‌دهد که آنها از بهای ورود گردشگران درآمد کسب می‌کنند. به طور مثال، زمانی که گردشگران به تماشای لانه کبک می‌آیند، همان فردی که قبلاً کبک را شکار می‌کرد، حالا به حفاظت و نمایش آن می‌پردازد، چون درآمدش از این طریق تأمین می‌شود.
خوشبختانه در بوم‌گردی‌ها، نمونه‌های متعددی وجود دارد که در آنها گونه‌های جانوری حفظ و مراقبت می‌شوند. یکی از وظایف ذاتی بوم‌گردی نیز همین مورد، یعنی حفظ طبیعت و احیای مناطق است.
*انتقادی که گاهی مطرح می‌شود این است که توسعه بوم‌گردی‌ها ممکن است باعث بروز پدیده‌ای شبیه به زمین‌خواری شود؛ به این شکل که افراد در مناطق بکر اقدام به تصاحب زمین کرده و سپس اقامتگاه‌های بوم‌گردی راه‌اندازی کنند. آیا شما با چنین پدیده‌ای مواجه بوده‌اید؟
من اطلاعی از چنین مساله‌ای ندارم. زمانی که مجوز بر اساس فعالیت برای بوم‌گردی صادر می‌شود و آن مجموعه شکل می‌گیرد، زیرمجموعه ما قرار می‌گیرد و به ما اعلام می‌شود که بوم‌گردی تأسیس شده است. البته ممکن است قبل از آن، به قول شما، افرادی برای کسب مجوز تلاش کرده باشند و زمین‌خواری کرده باشند، اما ما از آن آگاه نیستیم. زمانی که به جمع ما ملحق می‌شوند، به معنای آن است که مجموعه‌ای شکل گرفته و در حال کار است.
*برای آینده، چه موانع نگران‌کننده‌ای برای شما وجود دارد؟ چه موانعی می‌توانند مانع پیشرفت اقامتگاه‌ها و بوم‌گردی شوند؟
بوم‌گردی یک الگوی موفق محسوب می‌شود. این فرهنگ باعث افزایش مهاجرت معکوس به روستاها و جلوگیری از مهاجرت‌های داخلی به شهرها شده است. همچنین در کاهش فقر در مناطق محروم نقش بسزایی دارد. بوم‌گردی نه تنها به خود سود می‌برد بلکه به جامعه محلی نیز منفعت می‌رساند؛ بنابراین نیاز به توجه و حمایت دارد.
از جمله چالش‌های اساسی، مسأله تأمین مالی است. ما در حال حاضر و به‌ویژه در شرایط کنونی به حمایت‌های دولتی بیشتری نیاز داریم. این صنعت نیازمند بازسازی و ترمیم است و بدون شک به زمان و حمایت نیاز دارد. این بسته‌های حمایتی می‌تواند شامل تسهیلات با نرخ پایین، معافیت‌های مالیاتی یا کمک‌های مالیاتی برای بوم‌گردی‌ها باشد. همچنین در زمینه بیمه تأمین اجتماعی، دولت می‌تواند با کمک‌های یارانه‌ای به بوم‌گردی‌ها در روند ادامه فعالیت یاری رساند.
برای مثال، در طی این مدت ۱۲ روزه، اکثر بوم‌گردی‌ها اقامت‌های خود را به‌صورت رایگان در اختیار هموطنان قرار دادند. به نظرم هیچ صنفی را نمی‌توان یافت که چنین اقدامی انجام داده باشد. بوم‌گردی‌ها این کار را به نحو احسن عملی کردند. اگر چه ما نتوانستیم به خوبی این اقدام را رسانه‌ای کنیم، به دلیل برخی موانع در دسترسی به اینترنت. اما می‌توانم با اطمینان بگویم که تنها صنفی که در بین تمامی بخش‌ها اقامت رایگان ارائه داد، بوم‌گردی‌ها بودند.
این اقدام برای من، به عنوان عضو کوچکی از این جامعه، مایه افتخار است. زمانی که ما این‌گونه به مردم یاری می‌رسانیم، انتظار می‌رویم که دولت نیز از این بخش حمایت کند. بوم‌گردی‌ها در یک سال اخیر فعالیت کمتری داشته‌اند. همان‌طور که اشاره کردم، تورم نیز به سفرهای مردم لطمه‌ای وارد کرده است. دولت باید اقدام کند و وام‌های ارزان‌قیمت اعطا نماید تا بوم‌گردی‌ها بتوانند هم رو به رشد بوده و هم ابزارهای خود را به‌روز کنند و ان‌شاءالله با قدرت به کار خود ادامه دهند.
اقامتگاه‌های غیرمجاز می‌توانند به شدت به ما آسیب بزنند. به‌طور مثال در یک روستا، یک بوم‌گردی با مجوز فعالیت می‌کند، اما ۱۰ واحد غیرمجاز نیز به فعالیت پرداخته‌اند. این واحدهای غیرمجاز به اقامتگاه‌های مجاز ضربه می‌زنند، چون ما به ضرورت‌هایی مثل رعایت مقررات محرمیت، مالیات، عوارض، بیمه آتش‌سوزی و بیمه مسئولیت مدنی پایبند هستیم. این الزامات بر روی قیمت نهایی خدمات تأثیرگذارند، اما آن‌هایی که هیچکدام از این قوانین را رعایت نمی‌کنند، خدمات را با قیمت پایین‌تری ارائه می‌دهند و به همین خاطر مسافران به سمت آنها جذب می‌شوند. این رشد بی‌رویه اقامتگاه‌های غیرمجاز باید تحت نظارت دولت، قوه قضائیه و اماکن قرار گیرد.
پلتفرم‌های داخلی متأسفانه در حال سوءاستفاده برای کسب منفعت هستند. وقتی که در کشور ما به زحمت کمتر از ۲۰ هزار مرکز اقامتی مجاز وجود دارد، چرا برخی پلتفرم‌ها تعداد بسیار بیشتری را در فهرست خود قرار می‌دهند؟ زیرا آنها به اسکان خانه‌های ویلایی و سوئیت‌های اجاره‌ای نیز پرداخته‌اند. چرا باید این‌ها به پلتفرم‌ها افزوده شوند؟ انتظار می‌رود که ساماندهی مناسبی در این زمینه صورت گیرد. برخی از این پلتفرم‌ها قدرت بالایی دارند و تراکنش‌های مالی گسترده‌ای را مدیریت می‌کنند، اما این به کسب‌وکارهای کوچک و محلی آسیب می‌زند. حتی برخی پلتفرم‌ها واحدهای استراحتی را به‌صورت ساعتی اجاره می‌دهند که نشان‌دهنده پدیده فساد است. این‌گونه پلتفرم‌ها اساساً نباید مجوز فعالیت داشته باشند. لازم است قوه قضائیه به‌طور جدی وارد عمل شده و از چنین تخلفاتی پیشگیری کند. این موارد به صنعت گردشگری آسیب می‌زنند. ان‌شاءالله با پایداری شرایط کشور، من شخصاً پیگیری خواهم کرد تا اقدام قانونی نسبت به این مسائل انجام شود.
۲۳۳۲۳۳
