افراد مشمول و غیر مشمول مالیات در قانون ایران

نظام مالیاتی جمهوری اسلامی ایران بر اساس قانون مالیات های مستقیم مصوب سال ۱۳۶۶ و اصلاحات بعدی آن تنظیم شده و به عنوان یکی از مهم ترین منابع درآمد دولت و ابزار کنترل اقتصادی محسوب می شود. درک صحیح و جامع قوانین مالیاتی، به ویژه تشخیص اشخاص مشمول و غیرمشمول مالیات، اهمیت بالایی در مدیریت مالی کسب وکارها، برنامه ریزی اقتصادی و جلوگیری از مشکلات حقوقی دارد. اظهارنامه های مالیاتی و سامانه مودیان از جمله مباحث دوره های آموزش حسابداری بصورت کامل تدریس می شوند.

قانون گذار در تدوین این قوانین، اصول عدالت مالیاتی، کارایی اقتصادی و سادگی اجرایی را مدنظر قرار داده است. نظام مالیاتی ایران بر اساس اصل شخصی بودن مالیات تنظیم شده که بر اساس آن، هر شخص حقیقی یا حقوقی که در جمهوری اسلامی ایران درآمد کسب می کند، موظف به پرداخت مالیات متناسب با درآمد خود محسوب می شود. تعیین مشمولیت مالیاتی نه تنها برای اشخاص حقیقی و حقوقی اهمیت دارد، بلکه برای سازمان امور مالیاتی کشور نیز در جهت برنامه ریزی، وصول درآمدهای مالیاتی و کنترل فرار مالیاتی حائز اهمیت است. همچنین شناخت دقیق موارد معافیت مالیاتی، موجب استفاده بهینه از امکانات قانونی و جلوگیری از پرداخت مالیات های غیرضروری می شود.

اشخاص مشمول مالیات بر اساس ماده یک

ماده یک قانون مالیات های مستقیم جمهوری اسلامی ایران چارچوب کلی مشمولیت مالیاتی را به صورت جامع و بدون تبعیض تعریف کرده است. این ماده اصل برابری در برابر قانون را حفظ نموده و تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که در قلمرو کشور دارای ملک، املاک یا فعالیت اقتصادی هستند را موظف به پرداخت مالیات اعلام نموده است.

مشمولیت اشخاص حقیقی

اشخاص حقیقی مقیم ایران که از هر نوع فعالیت اقتصادی، شغلی یا تجاری درآمد کسب می نمایند، مشمول پرداخت مالیات محسوب می شوند. این شمولیت مستقل از میزان درآمد، نوع شغل، تخصص یا سطح تحصیلات فرد تعریف شده و شامل تمامی منابع درآمدزایی نظیر حقوق و دستمزد، درآمد مشاغل آزاد، سود سهام، اجاره املاک، فروش اموال و سایر منابع اقتصادی است. اشخاص حقیقی موظفند متناسب با هر یک از منابع درآمد خود، مالیات مربوطه را محاسبه و پرداخت نمایند.

مشمولیت اشخاص حقوقی

اشخاص حقوقی بدون در نظر گیری ماهیت فعالیت، اندازه سرمایه یا نوع مالکیت، در صورت کسب درآمد در قلمرو ایران مشمول پرداخت مالیات هستند. این دسته شامل شرکت های سهامی عام و خاص، شرکت های با مسئولیت محدود، تعاونی ها، موسسات غیرانتفاعی دارای فعالیت اقتصادی و سایر اشکال سازمانی شناخته شده به عنوان شخص حقوقی می باشد. شعب و نمایندگی های شرکت های خارجی که در ایران فعالیت می کنند نیز تحت این مقررات مشمول پرداخت مالیات محسوب می شوند.

تعریف مقیم بودن از منظر مالیاتی

مفهوم مقیم بودن در قانون مالیات های مستقیم بر اساس ماده ۱۸۰ تعریف خاص و متمایزی دارد که با مفهوم مقیم بودن در قانون مدنی تفاوت اساسی دارد. بر اساس این تعریف، مقیم کسی محسوب می شود که یک سال تمام در کشوری کسب وکار کرده و مالیات پرداخت نموده باشد. این تعریف هدف تعیین دقیق محل اقامت مالیاتی اشخاص را دنبال می کند، بنابراین شخصی که در کشور دیگری مانند کانادا یک سال کامل فعالیت اقتصادی داشته و مالیات پرداخت کرده، از نظر مالیاتی مقیم آن کشور تلقی می شود حتی اگر دارای تابعیت ایرانی باشد.

موارد استثنایی در تعیین مقیم بودن

قانون موارد استثنایی در تعیین مقیم بودن را پیش بینی نموده که شامل شرایط خاصی می شود. افرادی که برای معالجه، تحصیل، مأموریت کاری موقت، یا امور غیردائم به خارج از کشور سفر کرده اند، تحت شرایط مشخص ممکن است همچنان مقیم ایران محسوب شوند. همچنین در صورت اثبات اینکه شخص در داخل کشور دارای شغل ثابت، کسب وکار دائم، یا منافع اقتصادی قابل توجهی است، علی رغم حضور موقت در خارج از کشور، وضعیت مقیم بودن در ایران حفظ خواهد شد. این استثناها از سوءاستفاده از مقررات و فرار مالیاتی جلوگیری کرده و اصل عدالت را در نظام مالیاتی تضمین می نماید.

حکم مالیاتی درآمدهای خارجی برای مقیمان ایران

یکی از نکات بسیار مهم و کمتر شناخته شده در قوانین مالیاتی ایران، حکم درآمدهای خارجی برای اشخاص مقیم ایران است. بر اساس قانون، اگر شخصی مقیم ایران باشد اما از کشور خارجی درآمدی کسب کند و آن را وارد ایران نماید، این درآمد نیز مشمول مالیات در ایران خواهد بود.

نحوه محاسبه مالیات در این موارد بسیار جالب توجه است. اگر فردی در کشور خارجی مالیات پرداخت کرده باشد، مالیات پرداختی در خارج از کشور با مالیات محاسبه شده بر اساس قوانین ایران مقایسه می شود. در صورتی که مالیات محاسبه شده در ایران بیشتر از مالیات پرداخت شده در خارج باشد، تنها اختلاف مالیات در ایران از شخص دریافت خواهد شد.

به عنوان مثال، اگر شخصی در آمریکا هزار دولار مالیات پرداخت کرده و بر اساس محاسبات ایران باید هزار و دویست دولار مالیات پرداخت کند، تنها دویست دولار اختلاف به عنوان مالیات در ایران از وی دریافت خواهد شد. این نظام از دوگانه سازی مالیاتی جلوگیری کرده و عدالت مالیاتی را حفظ می کند.

معرفی کامل اشخاص غیرمشمول مالیات طبق ماده دو

ماده دو قانون مالیات های مستقیم در مقابل ماده یک، موارد استثنایی و اشخاص غیرمشمول پرداخت مالیات را به صراحت تعیین کرده است. این ماده با هدف حمایت از نهادهای عمومی، خدماتی و انقلابی که ماهیت غیرانتفاعی دارند یا وظایف حاکمیتی انجام می دهند، چهار دسته اصلی از اشخاص حقوقی را از پرداخت مالیات معاف اعلام کرده است. این معافیت ها بر اساس ماهیت عمومی، خدماتی و غیرتجاری فعالیت های این نهادها تعریف شده و هدف آن تقویت بخش عمومی و حمایت از ارائه خدمات عمومی است.

مؤسسات و نهادهای دولتی که اولین دسته معافیت های مالیاتی را تشکیل می دهند، شامل تمامی سازمان ها، ادارات، وزارتخانه ها و نهادهایی است که مستقیماً تحت نظارت دولت قرار دارند و ماهیت حاکمیتی و عمومی دارند. این نهادها که با بودجه عمومی کشور اداره می شوند و وظایف اجرایی، نظارتی یا خدماتی دولت را بر عهده دارند، از پرداخت مالیات بر درآمدهای حاصل از فعالیت های اصلی خود معاف هستند. این معافیت شامل سازمان هایی مانند وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش، سازمان تأمین اجتماعی و سایر نهادهای اجرایی دولت می شود.

نهادهایی که بودجه آن ها به وسیله دولت تأمین می شود، دومین دسته از اشخاص معاف از مالیات را تشکیل می دهند. این دسته شامل نهادهایی مانند مجلس شورای اسلامی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، دیوان محاسبات کشور، قوه قضائیه و سایر نهادهایی است که اگرچه استقلال نسبی دارند اما بودجه آن ها از محل بودجه عمومی کشور تأمین می شود. این نهادها که وظایف نظارتی، قضایی یا قانون گذاری را بر عهده دارند، به دلیل ماهیت حاکمیتی و غیرتجاری فعالیت هایشان از پرداخت مالیات معاف شده اند.

شهرداری ها به عنوان سومین دسته اشخاص معاف از مالیات، نقش ویژه ای در ارائه خدمات شهری و بهبود زیرساخت های شهری دارند. این نهادهای محلی که مسئولیت مدیریت شهری، نظافت، روشنایی، ایجاد و نگهداری پارک ها، مدیریت ترافیک و سایر خدمات شهری را بر عهده دارند، به دلیل ماهیت خدماتی و غیرانتفاعی فعالیت هایشان از پرداخت مالیات معاف هستند. درآمدهای شهرداری ها که عمدتاً از محل عوارض، حق انشعاب، فروش تراکم و سایر منابع مشابه تأمین می شود، تحت این معافیت قرار می گیرد.

بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی که چهارمین و آخرین دسته معافیت های مالیاتی را تشکیل می دهند، شامل نهادهایی است که مجوز تأسیس و فعالیت آن ها از طرف مقام معظم رهبری صادر شده است. این نهادها که اغلب در زمینه های اجتماعی، فرهنگی، خیریه و کمک رسانی فعالیت می کنند، به دلیل اهداف والا و غیرانتفاعی که دنبال می کنند از پرداخت مالیات معاف شده اند. بنیاد مستضعفان، کمیته امداد امام خمینی، بنیاد شهید و امور ایثارگران و سایر نهادهای مشابه در این دسته قرار می گیرند.

استثناهای معافیت مالیاتی و تبصره های مربوطه

علی رغم معافیت های ذکر شده، قانون گذار پیش بینی هایی برای حالات خاص در نظر گرفته است. تبصره های ماده دو قانون، شرایطی را تعریف کرده که حتی نهادهای معاف نیز ممکن است مشمول پرداخت مالیات شوند.

اولین حالت زمانی است که این نهادها در فعالیت هایی غیر از ماموریت اصلی شان کسب درآمد کنند. به عنوان مثال، اگر شهرداری وارد فعالیت ساخت وساز پاساژ تجاری شود، این فعالیت خارج از ماموریت اصلی شهرداری محسوب شده و درآمد حاصل از آن مشمول مالیات خواهد بود.

همچنین اگر نهادهای دولتی مانند شرکت نفت، فعالیت هایی غیر از کار اصلی خود انجام دهند و از آن سود کسب کنند، این سودها نیز مشمول مالیات خواهد بود. نرخ مالیات در این موارد معادل ۲۵ درصد سود مطابق ماده ۱۰۵ قانون تعیین شده که باید به سازمان امور مالیاتی پرداخت شود.

این تبصره ها جلوی سوءاستفاده از معافیت های مالیاتی را گرفته و اصل عدالت مالیاتی را در نظام اقتصادی حفظ می کند.

نحوه تشخیص مشمولیت و عدم مشمولیت

تشخیص مشمولیت مالیاتی نیاز به بررسی دقیق شرایط و وضعیت فرد یا نهاد مورد نظر دارد. عوامل مختلفی در این تشخیص نقش دارند که شناخت آن ها برای هر فرد یا کسب وکاری ضروری محسوب می شود.

اولین عامل، نوع فعالیت و درآمد است. اشخاصی که در ایران فعالیت اقتصادی دارند و کسب درآمد می کنند، بدون در نظر گیری محل اقامت یا تابعیت، مشمول مالیات هستند. دومین عامل، وضعیت مقیم بودن است که بر اساس تعریف خاص قانون مالیات های مستقیم سنجیده می شود.

سومین عامل، ماهیت حقوقی شخص یا نهاد است. اشخاص حقوقی خصوصی مشمول مالیات هستند در حالی که نهادهای دولتی و عمومی در شرایط عادی معاف محسوب می شوند. چهارمین عامل، نوع درآمد و منبع آن است که تعیین کننده نحوه محاسبه و میزان مالیات خواهد بود.

درک این عوامل و تحلیل صحیح آن ها، موجب جلوگیری از بروز مشکلات مالیاتی و اطمینان از رعایت قوانین مربوطه خواهد شد.

جمع بندی

قوانین مالیاتی جمهوری اسلامی ایران در زمینه تعیین اشخاص مشمول و غیرمشمول مالیات، چارچوب جامع و دقیقی ارائه داده که بر اساس اصول عدالت مالیاتی و کارایی اقتصادی تنظیم شده است. ماده یک قانون مالیات های مستقیم با رویکردی فراگیر، تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که در ایران دارای ملک، املاک یا فعالیت اقتصادی بوده و کسب درآمد می کنند را مشمول پرداخت مالیات قرار داده و حتی درآمدهای خارجی مقیمان ایران را نیز تحت پوشش قرار داده است.

در مقابل، ماده دو قانون معافیت های مشخص و منطقی برای مؤسسات دولتی، نهادهای بودجه ای، شهرداری ها و بنیادهای انقلاب اسلامی پیش بینی کرده که این معافیت ها با تبصره های دقیق همراه است تا از سوءاستفاده جلوگیری کند. شناخت عمیق این قوانین و درک صحیح تبصره های مربوطه برای هر فرد یا نهادی که قصد فعالیت اقتصادی در ایران را دارد ضروری است، زیرا این شناخت نه تنها از بروز مخاطرات مالیاتی و مشکلات حقوقی پیشگیری می کند، بلکه امکان بهره گیری بهینه از معافیت های قانونی و مدیریت صحیح تعهدات مالیاتی را فراهم می آورد. رعایت دقیق این مقررات علاوه بر جلوگیری از تحمل جریمه ها و هزینه های اضافی، نشان دهنده مسئولیت پذیری اجتماعی و مشارکت فعال در توسعه پایدار اقتصادی کشور محسوب می شود.

آموزشگاه فن آموزان در دپارتمان علوم مالی خود، دوره های تخصصی مرتبط با این حوزه را بصورت عملی و توسط اساتید مجرب این رشته ها برگزار می کند. از جمله دوره های پرطرفدار در این دپارتمان دوره های جامع حسابداری از مقدماتی تا پیشرفته نظیر حسابداری مالیاتی، نرم افزارهای حسابداری، مدیریت مالی، قرارداد نویسی و… می باشد. تمامی دوره ها با اعطای مدرک بین المللی و تحت نظارت سازمان فنی حرفه ای ارائه می شوند. برای شماهده سرفصل های کامل و جزئیات بیشتر دوره آموزش حسابداری آموزشگاه فن آموزان به این لینک https://fanamoozan.com/course/accounting-training/ مراجعه کنید. همچنین برای دریافت مشاوره رایگان و اطلاعات بیشتر درباره بیش از دویست دوره درحال برگزاری در آموزشگاه فن آموزان، از طریق شماره 02191321001 با ما تماس بگیرید.