عدم برابری در توزیع سرمایه در ایران / ساکنان تهران بیشترین بهره را از وام‌های بانکی بردند

آرمان زارعی: بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده توسط بانک مرکزی که به‌تازگی در وب‌سایت رسمی این بانک درج گردیده، تصویری روشن از وضعیت تسهیلات و سپرده‌های بانکی کشور تا پایان اسفندماه ۱۴۰۳ ارائه می‌شود. این گزارش به‌طور تفکیکی براساس استان‌ها تنظیم شده و به‌خوبی الگویی از توزیع منابع مالی در سطح ملی را به نمایش می‌گذارد.

به استناد این گزارش، مجموع مانده تسهیلات بانکی (شامل تسهیلات جاری و غیرجاری) در پایان سال گذشته به میزان قابل‌توجه ۱۰۶۷۸ هزار میلیارد تومان رسیده که در مقایسه با سال ۱۴۰۲، شاهد افزایش ۵۱ درصدی بوده‌ایم.

تسخیر تسهیلات بانکی توسط تهرانی‌ها

در بخش سپرده‌گذاری، شبکه بانکی کشور توانسته است مجموعاً ۱۳۵۲۵ هزار میلیارد تومان سپرده را جذب کند که بیانگر نرخ رشد سالانه ۴۷ درصدی است. بعد از احتساب نرخ سپرده قانونی، مانده خالص سپرده‌ها به ۸۲۹۷ هزار میلیارد تومان می‌رسد که نسبت به سال قبل ۴۹ درصد افزایش نشان می‌دهد. تحلیل دقیق این ارقام به تفکیک مناطق، بار دیگر نقش برجسته تهران در جمع‌آوری منابع بانکی را نمایان می‌سازد. استان تهران به‌تنهایی بیش از ۶۶۲۱ هزار میلیارد تومان مانده تسهیلات دارد که این میزان معادل ۶۲ درصد از کل تسهیلات کشور است.

در حال حاضر، هیچ‌یک از استان‌های دیگر حتی به مرز هزار میلیارد تومان نزدیک نشده‌اند. استان اصفهان با ۴۱۴ هزار میلیارد تومان، خراسان رضوی با ۳۴۱ هزار میلیارد تومان و خوزستان با ۲۷۲ هزار میلیارد تومان به ترتیب در رده‌های بعدی جدول تسهیلات قرار دارند. در انتهای این فهرست، استان‌های کهگیلویه و بویراحمد با ۴۲ هزار میلیارد تومان و ایلام با ۴۳.۴ هزار میلیارد تومان، کمترین سهم را در این شاخص به خود اختصاص داده‌اند.

از منظر سپرده‌گذاری، تهران در بالاترین مقام قرار دارد. مقدار سپرده‌های گردآوری‌شده توسط بانک‌های این استان در پایان سال گذشته به ۸۰۷۸ هزار میلیارد تومان رسید که تقریباً ۶۰ درصد از تمام سپرده‌های شبکه بانکی کشور را شامل می‌شود. اصفهان با ۵۷۲ هزار میلیارد تومان و خراسان رضوی با ۵۰۲ هزار میلیارد تومان در مقام‌های دوم و سوم واقع شده‌اند که فاصله چشمگیری با تهران دارند.

رکورددار کمترین و بیشترین میزان سپرده‌ها

بر اساس اطلاعات رسمی، کمترین میزان سپرده‌ها به ترتیب در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد (۳۵.۹ هزار میلیارد تومان) و ایلام (۳۹.۸ هزار میلیارد تومان) ثبت شده است.

تحلیل ترکیبی داده‌ها حاکی از آن است که ۱۰ استان برتر کشور از نظر میزان مانده سپرده‌های بانکی، بیش از ۱۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان سپرده دارند که تقریباً معادل ۸۵ درصد از کل سپرده‌هاست. این استان‌ها شامل تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس، آذربایجان شرقی، مازندران، البرز، گیلان، یزد و خوزستان می‌باشند.

در مقابل، ۵ استان آخر در جدول (کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، خراسان جنوبی، سمنان و چهارمحال و بختیاری) تنها ۲ درصد از سپرده‌های بانکی کشور را در اختیار دارند.

هشدار تحلیلگران نسبت به توزیع ناعادلانه منابع بانکی

کارشناسان اقتصادی از جمله دلایل عمده تمرکز اقتصادی را استقرار دفاتر مرکزی شرکت‌های بزرگ و بنگاه‌های اقتصادی در پایتخت عنوان می‌کنند. بسیاری از این شرکت‌ها با وجود اینکه فعالیت‌های خود را در دیگر استان‌ها انجام می‌دهند، امور مالی و بانکی خود را از طریق دفاتر مستقر در تهران مدیریت می‌کنند. این وضعیت نه‌تنها بر سپرده‌گزاری تأثیرگذار است بلکه در دریافت تسهیلات نیز نقش قابل‌توجهی ایفا کرده و منجر به توزیع ناعادلانه منابع شده است.

برخی تحلیلگران اقتصادی هشدار داده‌اند که این روند می‌تواند شکاف اقتصادی میان مناطق مختلف کشور را عمیق‌تر نماید. استان‌هایی که سهم کمتری از منابع بانکی دارند، با چالش‌های بیشتری در جذب سرمایه‌گذاری، توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد فرصت‌های شغلی مواجه خواهند بود. یکی از راهکارهای پیشنهادی جهت بهبود این وضعیت، الزام بانک‌ها به نگهداری بخشی از منابع جذب‌شده در همان استان‌هاست. همچنین، توسعه زیرساخت‌های بانکی فیزیکی و دیجیتال در مناطق غالباً کم‌برخوردار و ارائه مشوق‌های مالیاتی و اعتباری برای سرمایه‌گذاری در این مناطق از دیگر سیاست‌های مهم محسوب می‌شود.

بانک مرکزی نیز می‌تواند با نظارت مؤثرتر بر شیوه تخصیص منابع، نقش فعال‌تری در توزیع عادلانه‌تر این منابع ایفا کند. ادامه وضعیت کنونی صرفاً بر عدالت اقتصادی تأثیر منفی ندارد بلکه خطر رشد نامتوازن و تشدید مهاجرت سرمایه و نیروی انسانی از مناطق کمتر توسعه‌یافته را به‌همراه خواهد داشت.

۲۲۳۲۲۴